TAİMDER’in düzenlediği Gönül Sohbetleri programında bu hafta “Tefekkür ve Zikir” konuşuldu.

TAİMDER’in düzenlediği Gönül Sohbetleri programında bu hafta “Tefekkür ve Zikir” konuşuldu.

 

Anadolu İmam Hatip Lisesi ve İmam Hatip Lisesi Mezunları ve Mensupları Derneği (TAİMDER)’nin düzenlenen ‘Gönül Sohbetleri’ programının bu haftaki konusu “Tefekkür ve zikir” oldu.

 

Emekli Müftü Sabri Böğrek: “Bir gün Üftâde hazretleri öğrencileri ile kır gezisine çıkarlar. Bütün talebeler buket buket çiçek getirirken öğrencilerin önde gelenlerinden Hüdai hazretleri beli kırılmış, çiçeği solmuş kuru bir çiçek getirir. Sebebi sorulunca ‘hangi çiçeğin yanına vardımsa baktım ki Allah’ı anıyzikrine mani olmak istemedim.”

            Anadolu İmam Hatip Lisesi ve İmam Hatip Lisesi Mezunları ve Mensupları Derneği (TAİMDER)’nin düzenlediği ‘Gönül Sohbetleri’ programının bu haftaki konusu “Tefekkür ve zikir” oldu.

            Konuşmacı olarak katılan emekli müftü Sabri Böğrek, “Tefekkür ve zikir beraber İslam’ın zahiri yönünden bu iki terim, İslami terimlerden olmakla beraber İslam’ın zahiri yönünden ziyada batıni, dini yönden ziyade tasavvufi yönünü ilgilendirir” dedi.

            “Tefekkür, lügat bakımından düşünme, istek, akıl yorma anlamlarına gelmektedir. Terim yönünden ise herhangi bir mesele hakkında derin derin düşünme, zihni yorma ve işin şuuruna varma faaliyeti hadisenin özüne vakit almak ve ibret almak için duyguların hareket etmesidir. Buda ancak insana mahsus özelliklerindendir” diyen Böğrek, “Diğer yaratıklarda bu özellikler yoktur. İnsanın ekmeli varlık olmasını sebebi de bundan gelmektedir. Bu nedenle Kur’an-ı Kerim insana hitap etmekte ve Kur-an’ı Kerim’in 137 yerinde insanın tefekkür etmesi istenmektedir. Bu tefekkürün neticesinde insan Allahü teâlânın eserlerine bakarak bunu anlaması ve onu zikretmesi istenmektedir” dedi.

            Böğrek konuşmalarını şöyle sürdürdü:

            “Fussilet suresinin 153. ayetinde yüce Allah, “Biz insanlara kâinata ve insan yaratılışının biyolojik yönüne bakarak Kur-an’ın Allah’ın hak kelamın olduğunu bilsinler ve Allah’ın her şeye kadir olduğunu anlasınlar”

            Rum suresi 50. ayette ise insanoğluna hitaben “Allah’ın eserine bak güz mevsiminde yeryüzü adeta ölürken baharın yeni baştan canlandığına bakın. Canlılar öldükten sonra aynı şekilde diriltilecektir. Zira Allah her şeye kadirdir.”

            Allahü teâlânın bu kudreti sayesinde sadece insan değil bütün mahlukat lisani haliyle Allah’ı bilmekte ve onu zikretmektedir.

            Zikir; anma hatıra getirme, adını söyleme, anlatma, övme gibi anlamlara gelmektedir. Netice itibari ile Allah’ı anarak doğruya yönelme ve gerçeği bulmak demektir.

            Kur-an’ı Kerim’in 250 yerinde de zikir emredilmektedir. İsra Suresi’nin 44. ayeti teriminde “7 kat sema ve 7 kat yeryüzünde ve bu ikisi arasında bulunan bütün canlılar Allah’ı tesbih ederler. Hiçbir yaratık yoktur ki Allah’ı tesbih etmesin. Ancak siz onların tesbihlerini anlayamazsınız. Şüphesiz ki O merhametli ve affedicidir.”

            Bir gün Üftâde hazretleri öğrencileri ile kır gezisine çıkarlar. Bütün talebeler buket buket çiçek getirirken öğrencilerin önde gelenlerinden Hüdai hazretleri beli kırılmış, çiçeği solmuş kuru bir çiçek getirir. Sebebi sorulunca ‘hangi çiçeğin yanına vardımsa baktım ki Allah’ı anıyzikrine mani olmak istemedim.’

            Üftâde hazretleri diğer öğrencilere bakarak neden Hüdai’yi daha çok sevdiğini anlatmak ister…

            Zikir, insanın içindeki kötü ahlakı temizler. Ateşin zararlı otları yakması gibi zikir de kötü huyları yok eder. Hoca Ubeydullah Ahrar hazretleri (K.S): “Zikir bir kazmadır ki, onunla gönüllerdeki yabancı duygu dikenleri temizlenir” buyurmuştur. Zikir ve tefekkür, nefsin arınmasını, olgunlaşmasını, günahların silinmesini ve hasenatın çoğalmasını sağlar. Çünkü Allah’a yönelmek günahları yok eder ve maneviyatı güçlendirir. Zikirle mutmain bir kalp, olgun ve tertemiz bir kalp (kalb-i selim) halini alarak şu ayet-i kerimenin sırrına nail olur: “O gün, ne mal fayda verir ne de evlat! Ancak Allah’a kalb-i selim (temiz bir kalp) ile gelenler müstesna!”

            Zikir, Allah sevgisini artırır

            İnsanoğlu gördüğü güzel şeylere ilgi duyar ve onları sever. Cenab-ı Hak ise görülmemektedir. Ancak O’nun güneş, hava, yağmur ve sıhhat gibi insanlara bahşettiği nice nimetler açıkça görülmektedir. Allah Teala’nın isim ve sıfatlarını şuurla ve tefekkürle anan, O’nun nimetlerini, kullarına olan sevgi ve merhametini düşünen insanlarda zamanla Allah sevgisi artar. Tıpkı hayırsever bir insanı hiç görmediği halde onun vasıflarını ve menkıbelerini sürekli dinlemek ve anmak suretiyle ona hayranlık duyan kişiler gibi. Seven, sevdiğini çok andığı gibi, bir şeyi çok anan kişi de bir süre sonra onu daha fazla sevmeye başlar. Sevginin büyüklüğü ise sevilen uğrunda yapılan fedakarlık ölçüsündedir. İşte seherlerde uyanıp Hak Teala’ya iltica etmek de bu sevginin en açık misallerinden biridir.

            Zikir ve tefekkür sayesinde insan önce muhabbetullaha, sonra bu muhabbet sayesinde marifetullaha yani Allah Teala’nın isim ve sıfatlarını daha iyi tanımaya başlar. Bunun neticesinde, Cenab-ı Hak da onu sever ve kendisine dost edinir. Nitekim bir kudsi hadiste Hak Teala, “Kullarımdan velilerim ve yarattıklarımdan sevdiklerim beni zikredenlerdir ki zikirlerine karşılık ben de onları anarım” buyurmaktadır.

            Zikir, kulu Allah’a yaklaştırır

            Kulun Allah’a yaklaşabilmesi için manevi bir enerjiye yani feyze ihtiyacı vardır. Allah Teala’dan kula gelen feyiz, kulun muhabbeti nisbetinde olur. Muhabbeti oluşturan da zikirdir. Dolayısıyla zikir, muhabbetin oluşmasına, muhabbet feyzin gelmesine, feyiz de kulun Allah’a yaklaşmasına vesile olur.

           Tasavvufi eserlerde sıkça nakledilen bir rivayete göre “Allah ile kul arasında nur ve zulmetten 70.000 perde vardır.” Allah Teala’nın farklı isim ve sıfatlarını uzun süre zikretmek suretiyle her mertebede 10.000 perdeyi kaldırarak yedi mertebede Allah’a vasıl olmayı hedefleyen manevi eğitim metoduna da “etvar-ı seb’a” sistemi adı verilir. Bazı tasavvuf yollarında ise Allah’ın zat ismi olan lafza-i celal (Allah), diğer ilahi isim ve sıfatlara nazaran feyiz kaynağı olmak yönünden daha etkili kabul edildiği için, sali-ke(dervişe) istiğfar mahiyetindeki bir hazırlık safhasından sonra lafza-i celal zikri verilir. Eğer lafza-i celal zikri, kalp cevherine yerleşmezse, o insan mala, mülke, eşyaya, birtakım nefsani arzulara takılıp kalır. Bunlar hakkında ayet-i kerimede, “(Ey Peygamber!) Heva ve hevesini kendisine ilah edinenleri gördün mü?” (Furkan 25/43) buyrulur.

Zikreden kimse, şeytanın şerrinden korunmuş olur: Çünkü ilahi rahmet o kişiyi bürümüş ve meleklerin duası onu çepeçevre kuşatmıştır. Yahya [a.s] şöyle der:

            “… Bir de Allah Teala, size kendisini çokça zikretmenizi emretti. Bu, peşinden hızla düşman gelen bir adama benzer. Bu adam sağlam bir kaleye girip, düşmandan kendini koruduğu gibi kul da şeytana karşı kendisini sadece zikrullah ile koruyabilir…”

            Zikir, insanı cehennemden uzaklaştırır

            Zikrin asıl faydası Ahirettetaya çıkacaktır. Çünkü, “Ademoğlu, zikrullah haricinde, kendisini Allah’ın azabından daha çok kurtaran başka bir amel işlememiştir” buyuran Sevgili Peygamberimiz (S.A.V), diğer bir hadislerinde de Allah Teala’nın kıyamet günü şöyle nida edeceğini haber verir: “Dünya hayatında Beni bir an zikretmiş veya bir yerde Ben’den korkmuş olan kimseyi, ateşten çıkarın!”

            Hoca Ubeydullah Ahrar (K.S) ise müridine büyük ariflerin halini hedef göstererek şöyle buyurmuştur:

            -”Öyle zikret ki, seni kaplayan istiğrak (kendinden geçme hali) içinde, ruhuna ne cennet arzusu uğrasın, ne cehennem korkusu düşsün! Uyku ile uyanıklık, nazarında ayırt edilemez olsun ve şeytan, kalp kapısını kendisine kapatılmış bulsun!”

Zikir kalbe incelik verir, manevi hallerin sezilmesini sağlar: Hoca Ubeydullah Ahrar’ın (K.S) şöyle dediği nakledilir:

            -”Hoca Abdülhalik-ı Gucdüvani hazretleri (K.S) ve bağlıları, çarşı ve pazarda gezerken halkın ve satıcıların gürültü ve şamataları, kulaklarına zikir gibi gelirmiş. Zikirden başka hiçbir şey işitmezlermiş. Başlangıç demlerinde zikir bana öyle hakim ve galip olmuştu ki, rüzgarın seslerini ve iniltilerini hep zikir diye işitirdim. Bir gün Semerkand zenginlerinden biri bir düğün yaptı. Bir arkadaşın ricasıyla düğün yerine yakın bir noktaya gitmiştim. Bütün düğün halkının bağırıp çağırmaları ve çalgı sesleri bana zikir gibi geldi. Başka bir şey duymuyor, işitmiyordum. O zamanlar on sekiz yaşlarındaydım.”

            Hoca Ubeydullah Ahrar (K.S) bir başka zaman da şöyle demişti: “Muhammed Parsa hazretlerin (K.S): ‘Zikre devam öyle bir dereceye ulaşır ki, zikrin hakikati, kalbin cevheriyle birleşir’ Sözünün manası şudur: Zikrin hakikati, harf, kelime, ses ve heceden uzak bir durumdur; kalbin cevheri de onun gibidir. Bu iki durum yani zikrin hakikati ile kalbin cevheri, bu şekilde eşyadan soyutlanmış bir hale gelince birbirinin aynı olur ve birleşirler. O zaman zikredici, zikredilenin kendisini istilası sebebiyle zikir ile gönlün arasını ayıramaz olur. Zikrin son mertebesinde öyle bir hal olur ki, onda zikredilenden (Allah’tan) başka hiçbir şey hissedilmez, kalp deada yokluğa karışır.”

            Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır Hak Dini Kur’an Dili isimli tefsirinde Bakara sûresinin 152. ayetini izah ederken benzer duyguları şöyle terennüm etmiştir: “Zikr-i kalbi, gönülden anmaktır ki başlıca üç gruptur: Birincisi, Allah’ın varlığına delalet eden delilleri düşünmek ve şüpheleri defederek Allah’ın isim ve sıfatlarını tefekkür etmek, ikincisi, ahkam-ı rubûbiyyeti ve kulluk vazifelerini, yani Allah’ın emir ve yasaklarını, bunların delil ve hikmetlerini düşünmek. Üçüncüsü ise, iç alemdeki ve dışarıdaki mahlûkatı ve bunlardaki yaratılış sırlarını tefekkür ile her zerrenin ilahi aleme bir ayna olduğunu idrak etmektir ki, bu aynaya gereği gibi bakanların gözüne o cemal ve celal aleminin nurları yansır ve bundan bir şuur anı içinde alınacak olan zevkin bir parıltısı bile dünyalara değer. Zikrin bu mertebesinin hiç nihayeti yoktur. Bu noktada insan kendinden ve alemden geçer. Bütün şuuru Hak’ta kaybolur. Hatta zikir ve zakirden (zikredenden) nam ve nişan kalmaz da, hissedilen yalnız mezkûrdan (zikredilen Hak’tan) ibaret kalır.

            Tefekkür

            Tefekkür, sadece insana değil, bütün mahlûkata verilmiş, hayâtî bir kâbiliyettir. Bu kâbiliyeti, her varlık kendi dünyâsı içinde ve kendi yaratılışına uygun bir şekilde kullanır. Ağırlık merkezi de daha ziyade ten ve nefsâniyet plânına âittir. Yiyip içmek, daha iyi, daha rahat yaşayabilmek ve nesli devâm ettirebilmek gibi hususlar ön plândadır. Bunun için bir yırtıcı mahlûkun tefekkürü, ancak avını parçalayıp mîdesini doyurmaya yöneliktir. Bunun dışında onun, hayat, kâinat ve istikbâle dâir herhangi bir düşünce ve endişesi yoktur. Zaten ona verilen tefekkür kâbiliyeti de, ancak bu kadarına kâfî gelir. Fakat insana gelince… Onun durumu farklıdır…

            Nefsânî ve rûhânî tefekkür

            İnsanoğlu, varlıkların en şereflisi ve kâinâtın gözbebeği olarak yaratıldığı için, onun mes’ûliyet ve vazifeleri büyüktür. Buna göre de kendisine engin bir tefekkür kâbiliyeti ihsân edilmiştir.

            Çünkü insan; yiyip içme, yaşama ve neslini devâm ettirebilme bakımından diğer mahlûkatla benzer özelliklere dâir nefsânî tefekkür ile değil, ancak kendisini inkişâf ettirecek ve bu vesîleyle cennet ve cemâlullâh’a nâil edecek olan rûhânî tefekkür ile insanlık haysiyet ve şerefini hâizdir.

            Fakat insan, rûhânî yapısını tekâmül ettiremezse, maalesef tefekkür istîdâdını nefsânî arzuların anaforunda helâk etmiş olur. Böyle gâ­fi­lâ­ne bir ha­yat; ço­cuk­luk­ta oyun, gençlikte şeh­vet, er­gin­lik­te gaf­let, ih­ti­yar­lık­ta el­den gi­den­le­re has­ret ve ne­dâ­met­ten ibâ­ret­tir. Yeme-içme ve mal-mülk biriktirme gibi nefsânî hevâ ve heveslerin girdabında, Allâh’ın verdiği tefekkür nîmetini ziyân etmektir.

            Rûhî derinliğe ulaşmış bir mütefekkir, bu hakîkati hulâsa ederek şöyle buyurur:

“Bu cihân, âkiller (akıl sâhipleri) için seyr-i bedâyî (ilâhî sanatı ibretle temâşâ ve tefekkür); ahmaklar için ise yemek ile şehvettir!”

            Dolayısıyla insanı insan yapan husus, onu şuur iklîminde yeşertecek olan rûhânî bir tefekkür derinliğidir. Allah Teâlâ da kullarından, gerek îmânın, gerekse ibâdetlerin yüksek bir şuur ve idrâk içinde tezâhürünü istemektedir. Bu da ancak ilâhî azamet ve kudret akışlarını tefekkür ile mümkündür.